Многофункциональный лингвистический центр при БашГУ создан в 2019 году за счет средств гранта Республики Башкортостан – 2019  по государственной поддержке молодых ученых (договор № 1ГР, тема 210-19/3). 

Целью деятельности МЛЦ при БашГУ является: 

• создание условий для интеллектуального и творческого развития студентов, аспирантов, магистрантов ведущего вуза Республики Башкортостан, изучающих тюркские, восточные (азиатские) и индоевропейские языки;  расширение возможностей творческой и профессиональной самореализации;
• формирование профессиональной переводческой культуры студентов, магистрантов, аспирантов, стимулирования их научно-творческой деятельности;
• организация Совета молодых востоковедов;
• проведение сравнительно-сопоставительного исследования в области тюркологии, востоковедения и индоевропейского языкознания в Республике Башкортостан, включая проведение научных конференций, круглых столов;
• публикация серии статей по тюркологической, востоковедческой, индоевропейской проблематике;
• проведение ежегодной Международной дистанционной олимпиады по восточным языкам для обучающихся общеобразовательных учреждений, студентов средних специальных и высших учебных заведений Российской Федерации и стран ближнего, дальнего зарубежья, изучающие арабский, китайский, корейский, персидский, турецкий языки;
• проведение ежегодной Международной дистанционной олимпиады по тюркским языкам для обучающихся Х и ХI классов общеобразовательных учреждений, средних специальных и высших учебных заведений Российской Федерации и стран ближнего, дальнего зарубежья;
• проведение ежегодного республиканского Фестиваля восточной культуры и поэзии.
• оказание всесторонней поддержки во всём, что связано с восточными и тюркскими языками, широкому кругу потребителей: 

Задачи:

• формирование активности, инициативности и самостоятельности студентов, магистрантов, аспирантов, создание условий для удовлетворения их культурных, творческих и организационных потребностей;
• повышение мотивации к углубленному изучению языка и развитие интеллектуального и творческого потенциала обучающихся, расширение знаний в области теории и практики перевода;
• содействие профессиональному росту молодежи, поощрение их творческой активности, обеспечение научного и административного роста студентов, магистрантов, аспирантов БашГУ.

Деятельность МЛЦ заключается в оказании услуг:

• по обучению восточным (арабскому, китайскому, корейскому, персидскому, турецкому) и тюркским языкам  любой направленности и сложности;
• письменного и устного перевода физическим лицам, организациям, учреждениям и предприятиям на основании договора возмездного оказания услуг в полном соответствии с требованиями заказчиков, а также c нормами и правилами выполнения письменного и устного перевода;
• по составлению генеалогического древа, шэжэрэ.

 

Бикбулатов Г.Ф.

 

 

 

 

 

 

Исследование выполнено при финансовой поддержке РФФИ в рамках научного проекта № 20-312-90032

 

 

 

 

 

 

Электронная база терминов национальных видов спорта в башкирском языке

 

 

 

Размещена на сайте БашГУ по адресу:

https://bashedu.ru/mnogofunkcionalnyy-lingvisticheskiy-centr

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Уфа – 2022

А

 

Ағым ыңғайына йөҙөү ишкәксенең ишеү алымы – Плыть по течению способ гребли лодочника

Ағымға ҡаршы йөҙөү ишкәксенең ишеү алымы – Плыть против течения способ гребли лодочника

Аҙымлау / атлап алға сығыу  һөжүм алдынан башҡарыла торған көрәш алымы; көрәшсе, ҡаршы көрәшеүсенең артында йәки ҡабырғаһында урынлашыу өсөн, уның аяғы артына үҙенең аяғын ҡуя – Зашагивание борцовский приём перед началом атаки, когда боец ставит свою ногу  за ноги противника, чтобы оказаться позади него или сбоку от него

Айҡаштыра тотоу  милли көрәштә дәғүәсенең билен таҫтамал менән эләктереп тотоу алымы – Скрестный захват способ обхвата за пояс соперника на борьбе курэш

Айыу менән ҡуяндар балалар уйыны – Медведь и зайцы детская игра

Аҡ тирәк, күк тирәк ике команда ҡатнашлығындағы балалар уйыны– Белый тополь, синий тополь детская игра с участием двух команд

Аҡ фигуралар сатраш уйынында ике  уйынсының береһе тарафынан ҡулланылған 16 фигураның аҡ төҫтәге төркөмө – Белые фигуры группа из 16 белых шахматных фигур, которых использует один из двух игроков

Ал биреү ниндәйҙер ярышта тәүге урында була алмау, көрәштә еңелеү – Уступить первенство становиться вторым в каком-либо соревновании; уступить в борьбе

Ал яулау ярышта еңеү, кешенән уҙҙырырға тырышыу – Быть первым стать победителем, стараться быть лучше других

Албирмәҫ башҡаларҙы алдына сығармай торған, ярышта тәүге урында килеүсе – Лидер не уступающий первенство; лицо, идущее первым в каком-либо состязании

Алға атлап алып ташлау  көрәшеү алымы; дәғүәсене алып ташлау аҙымлау менән бергә башҡарыла – Бросок с зашагиванием борцовский прием, при котором бросок прогибом проводится зашагиванием

Алда алғы рәттә, тәүге урында тороусы; бүтәндәрҙән элек, беренсе булып атлаусы; юл башлаусы – Впереди занимающий начальное место в каком-либо ряду, перечне; идущий, движущийся впереди остальных; ведущий

Алдау / хәйләкәрлек көрәш алымы – Ложь / хитрость борцовский прием

Алдынғылыҡ  өҫтөнлөклө булыу, тәүге урында килеү – Первенство  главенство, превосходство, первое место

Алҡыш  кемделер йәки нимәнелер хуплау, сәләмләүҙе күрһәткән көслө ҡул сабыу          – Аплодисменты  рукоплескания в знак одобрения или приветствия кого-либо или чего-либо

Алмашлап  береһенән һуң икенсеһе, сиратлап  – Поочередно по очереди, последовательно один за другим

Алмашлап йөрөш  саңғыла ҡулдарҙың һәм аяҡтарҙың алмашлап хәрәкәт итеүе – Попеременный ход передвижение на лыжах, когда руки и ноги двигаются переменно

Алмашлашыу  береһен-береһе эҙмә-эҙлекле алмаштырыу, береһенең урынына икенсеһе тороу – Чередоваться последовательно сменяться, заступать на место друг друга

Алмашыныу берәүҙең урынына икенсеһе тороу – Сменяться заменяться кем-либо

Алтын ашыҡ һөйәк уйыны – Золотой ашык игра в кости

Алым һөжүм итеүсе спортсының дәғүәсеһен еңеүгә алып килергә тейеш махсус хәрәкәте – Прием             специальные действия нападающего спортсмена, которые в итоге должны привести к победе над соперником

Алып ҡасыу баш бирмәй, сабып сығып китеү (ат хаҡында) – Уволочь  не подчиняясь всаднику, увезти его (про лошадь)

Алып ташлау милли көрәштә ҡулланылған иң әһәмиәтле алым – Бросок самый действенный прием в национальной борьбе

Алыш ярыш ҡағиҙәләренә ярашлы, ике көрәшсенең көс һынашыуы – Схватка поединок двух борцов, проводимый во взаимном захвате по правилам соревнований

Алыш майҙаны  ярыш, көрәш урыны – Арена место состязания борцов

Алышыу ярышта көс һынашыу – Состязаться стремиться превзойти в соревновании

Аралыҡ бер ерҙән икенсе ергә тиклем булған алыҫлыҡ, ара – Дистанция расстояние между кем-либо или чем-либо

Арба аҫтынан атыу уҡ атыу ярышының бер төрө – Стрельба из-под тележки один из видов соревнования стрельбы из лука

Арғымаҡ  яҡшы тоҡомло йүгерек ат – Скакун резвая лошадь чистокровной породы

Арҡа аша ташлау көрәш алымы – Бросок через спину борцовский прием

Арҡаға ятып йөҙөү  һыу өҫтөндә арҡаға ятып тура һуҙылған ҡулдар менән алмашлап ишеү башҡарыла, аяҡтар алмашлап күтәрелә һәм төшөрөлә – Плавание на спине  человек плывет на спине, руки совершают гребки по-переменно и пронос над водой выполняется прямой рукой, ноги совершают попеременное непрерывное поднятие и опускание

Артиллерия бура уйынында ун биш фигураның береһе – Артиллерия одна из пятнадцати фигур в игре городки

Артҡа ебәреп алып ташлау  көрәшсе дәғүәсеһен келәмдән айырған килеш уға арҡаһы менән әйләнеп артҡа ебәрә һәм, алға эйелеп йәки йығылып, уны үҙе аша алып ташлай – Бросок с выводом за спину борец отрывает соперника от ковра, выводит за спину и, поворачиваясь к нему спиной, последующим наклоном или падением вперед, подбивая тазом, перебрасывает его через себя

Арытыу  хәлдән тайҙырыу, көс-хәлде бөтөрөү  – Утомлять привести в состояние усталости, изнеможения

Арыу  1 көс-хәлдән яҙыу, хәлһеҙләнеү – Уставать приходить в состояние усталости, утомляться

Арыу 2 / арығанлыҡ – Усталость состояние утомления

Аҫҡы өлөштән ырғытыу  дәғүәсенең ҙур траектория буйынса аҫҡа һәм өҫкә хәрәкәтенә ҡаршы көрәшсенең аяҡ, эс, күкрәк һәм ҡулдарының өҫкә-артҡа бер юлы хәрәкәте  – Подбив-рывок одновременное движение ног, пресса, груди и рук вверх-назад, когда нижней части соперника сообщается движение вверх-назад по крутой траектории

Ат 1 йомро тояҡлы, эре йорт хайуаны – Лошадь, конь непарнокопытное крупное домашнее животное

Ат 2 сатраш уйынының еңел категорияға ҡараған фигураһы – Лошадь шахматная фигура, которая относится к категории легких

Ат егеү ат спорты уйыны – Запрягание лошади конноспортивная игра

Ат йыйыу һөйәк уйыны – Собирать кони игра в кости

Ат ҡараусы аттарҙы тәрбиәләгән кеше – Конюх работник, ухаживающий за лошадьми

Ат ҡырғыс  атты ҡырып таҙартыу өсөн ҡулланылған тешле ҡорал – Скребница железная щетка для чистки лошадей

Ат менеү  – Садиться верхом на коня

Ат өйрәтеү йәш йылҡыны егенгә йәки менгегә өйрәтеү – Выездка приучение лошади к выполнению работы в упряжи и под седлом

Ат сабышы – Скачки

Ат спорты атта һыбай йөрөү ярыштары – Конный спорт соревнования в верховой езде на конях

Ат тояғы ат аяғының осондағы ҡаты өлөшө – Копыта твёрдое роговое образование на дистальных пальцевых фалангах лошади

Ат уҙыштырыу ат сабышын ойоштороу – Устраивать скачки спортивные состязания с участием лошадей

Ат уйнатыу яҡшы атты ҡупшы итеп йөрөтөү, бейетеү – Гарцевать на коне ездить верхом, красуясь и показывая свою ловкость

Ат һарайы ат тота торған һарай – Конюшня помещение, в котором содержатся лошади

Ат һыбайлау – Садиться верхом на лошадь

Ат һыуытыу тирләп килгән атты ашатмай-эсермәй  билдәле ваҡытҡа бәйләп ҡуйыу – Выстойка выдерживание лошади без еды и питья после тяжелой нагрузки

Ат ябыуы аттың арҡаһын һыуыҡтан йәки бөжәктәрҙән һаҡлау  өсөн ҡулланылған япма – Попона покрывало, накидываемое на круп лошади для защиты её от переохлаждения или насекомых

Ат ярышы  менге аттарҙың  етеҙлектә айырым алыҫлыҡтағы уҙышы – Скачки состязание по скорости лошадей, ведомых всадниками, на определённое расстояние

Атланыу аттың өҫтөнә ултырыу, менеү – Оседлать сесть верхом на лошадь

Атлап алға сығыу / аҙымлау  көрәш алымы; дәғүәсе яғына эргәнән кереү, бөгөлөп алып ташлау ниәте менән алға табан бер аҙым атлап, уң аяғын икенсе көрәшсенең һул аяғына ҡуйып башҡарыу – Зашагивание прием борца, при котором он делает шаг вперед и ставит свою ногу за разноименную ногу соперника  с целью забраться к нему с боковой стороны для проведения броска прогибом

Атлатыу  юрттырмай, аҙымлатып йөрөтөү – Идти шагом медленно переступая ногами, в темпе нормальной ходьбы, не бегом

Атлы спорт – Конный спорт

Атлыҡса ат ҡуя торған һарай – Конюшня помещение для содержания лошадей

Атһөйәр атты яратҡан кеше – Лошадник любитель лошадей

Атыу ҡоралдан сәпкә осороу – Стрелять производить выстрел

Атыусы / Уҡсы уҡтан атҡан кеше – Стрелок/ Лучник стреляющий стрелами, лучник

Ауҙарыш ат спорты уйыны – Переваливание конноспортивная игра

Ауыҙлыҡ  йүгәндең ат ауыҙына кейҙерелә торған тимерле өлөшө –Грызло железная часть удил, вкладываемая в рот лошади поверх языка

Ауыҙлыҡлау  ауыҙлыҡ кейҙереү – Изнуздывать вкладывать удила в рот лошади, пристегнув их к уздечке

Ауырлыҡ һалыу көрәш барышында дәғүәсегә ярым ултырыу аша көс төшөрөү алымы –  Насест прием при борьбе курэш, при котором борец способом полусидя создает усилие для соперника

Ашыҡ халыҡ уйыны –  Игра в альчики (кости) национальная игра

Аяҡ салыуҙы тыйыу милли көрәш ҡағиҙәләренең береһе – Запрет подножек одно из правил национальной борьбы курэш

Аяҡтан эләктереүҙе тыйыу милли көрәш ҡағиҙәләренең береһе – Запрет зацепов ногами одно из правил национальной борьбы курэш

 

Б

 

Байтал тәү ҡолонлағанға тиклемге йәш бейә – Кобыла не жеребившаяся самка лошади

Баҡыр бүкән балалар уйыны – Медный пень детская игра

Баҫып сабыу  эйәр өҫтөндә баҫып торған  килеш сабыу – Езда стоя скакать на лошади, стоя в седле

Батырышмаҡ балалар уйыны – Подтоплять детская игра

Баш эйеү көрәшселәрҙең бер-береһен сәләмләүе –  Поясной поклон приветствие борцов друг друга

Башҡорт тоҡомло ат Көньяҡ Уралдағы ат тоҡомо – Лошадь башкирской породы порода лошадей Южного Урала

Баштан алыу көрәш алымы – Захват за голову борцовский прием

Беҙ ун ике ҡыҙ инек балалар уйыны – Нас было двенадцать девочек  детская игра

Бер ағастан соҡоп яһалған кәмә –  Цельнодолбленая лодка

Бер кешелек кәмә – Лодка-одиночка

Бер юлы йөрөш ҡул һәм аяҡ ярҙамында шыуып этенеүҙән торған бер йөрөш (уң йәки һул аяҡ-ҡул менән) – Одновременный  ход один скользящий шаг, при котором выполняется  отталкивание рукой и ногой (правой или левой)

Беренсел торош көрәшселәрҙең, билбауҙы уратып тотҡас, эйелеп, баштарын бер-береһенең уң яурындарына һалыуы – Стойка исходное положение, при котором соперники после захвата кушаком нагибаются, накладывая головы на правое плечо друг друга

Беренселек  ярыштағы алдынғы урын – Первенство первое место в соревновании

Бесәй менән сысҡан балалар уйыны – Кошка и мышки детская игра

Бесәй тотош балалар уйыны – Догонялки кошки детская игра

Бил бирмәҫ (көрәшсе хаҡында) – Не уступающий лидерство (о борце)

Билбау көрәшсенең биленән эләктереү өсөн ҡулланылған кейем өлөшө, хәҙерге көндә  уның урынына таҫтамал ҡулланыла – Пояс (кушак) деталь одежды, используемый в борьбе для захвата за пояс, в настоящее время применяется полотенце

Билбауҙы эләктереп алыу билбауҙың ҡыҫҡа яғы менән бер ҡулдың һыртын уратып алыу – Захват кушака плотное окрестное переплетение короткой части кушака вокруг кисти одной руки

Бишәмбәк (Бишташ)  һөйәк уйыны – Пять камушков игра в кости

Борсаҡ балалар уйыны – Горох детская игра

Бөгөлмә  бура уйынындағы ун биш фигураның береһе – Коленчатый вал одна из пятнадцати фигур в игре городки

Бөгөлөп алып ташлау көрәшсе дәғүәсеһен, артҡа бөгөлөп, үҙе аша алып ташлай, шул ваҡытта үҙе лә келәмгә йығыла – Бросок с прогибом прием, при  выполнении которого борец, падая назад, прогибаясь и подбивая животом, перебрасывает соперника через себя

Бура уйын; ҡыҫҡа таяҡтарҙан ҡоролған фигураларҙы-туптарҙы таяҡ менән дүрткел оянан һуғып сығарыуға ҡоролған – Городки игра; выбивание фигур из определенного количества городков с ограниченной площади, называемой «городом»

Бура таяғы бура уйынында фигураларҙы һуғыу өсөн ҡулланылған ағас – Бита спортивный снаряд, с которым выполняются броски по фигурам в игре городки

Буралар  төрлө фигуралар төҙөү  өсөн ҡулланылған ағас цилиндр – Городок деревянный цилиндр, используемый для построения фигур

Бурыл буҙ менән ҡара ҡатыш (ат төҫө) – Чалый светлый с чёрным (о цвете/масти лошади)

Бәйге төрки халыҡтарында киң таралған ат спорты төрө – Скачки популярный в тюркских народах вид конного спорта

Бәйгесе – Наездник, скакун

Бәкәлсәй һөйәктән эшләнгән әйберҙәрҙе ырғытып уйнауға нигеҙләнгән уйын – Бабки игра, основанная на ловкости бросания игровых косточек (бабок)

 

 

 

Г

 

Гөргөлдәк балалар уйыны – Прятки детская игра

 

Ғ

 

Ғәйрәтле (көрәшсе хаҡында) – Мощный (о борце)

 

Д

 

Даға тайыуҙан һәм зарарланыуҙан һаҡлау өсөн ат тояғына ҡағыла торған ырғаҡлы тимер – Подкова  металлическая пластинка,   прибиваемая к копыту лошади снизу для предохранения его от скольжения и повреждения

Дағалау  ат тояғына даға ҡағыу – Подковать прибить подковы лошади

Дан тотҡан / данлыҡлы (көрәшсе, бәйгесе һ.б. хаҡында) – Прославленный (о борце, наезднике и т.д.)

Дуға ике тәртәне ҡамытҡа бәйләп нығытыу өсөн ике яҡ осо ҡамыт бауына кейҙерелеп ҡуйыла торған ат егеү ҡулайламаһы – Дуга часть конской упряжи из тонкого, круто изогнутого ствола дерева, служащая для прикрепления оглобель к хомуту

Дүрт кешелек кәмә – Лодка-четверка

Дәғүәсе ярышта еңеү өсөн көрәшеүсе – Соперник рассчитывающий на первенство в соревнованиях, состязаниях

Дәғүәсене аяҡ аҫтына йәки ситкә ташлау көрәш алымы – Бросок соперника себе под ноги или в сторону борцовский прием

 

Е

 

Ебәк билбау көрәшсенең кейем атрибуты – Шелковый пояс атрибут одежды борца

Егет ярыш ат спорты ярышы – Состязание парней конноспортивная игра

Елкән кәмәне ел менән йөрөтөү өсөн махсус кирелгән тығыҙ туҡыма – Парус кусок плотной ткани особой формы, надуваемый ветром и приводящий судно в движение

Елкәнле кәмә  өлөшләтә йәки тулыһынса ел менән хәрәкәтләнеүсе кәмә – Парусная лодка частично или полностью приводимая в движение ветром лодка

Еңел йөрөш балалар уйыны – Легкий ход детская игра

Еңеүсе теге йәки был ярышта башҡаларҙы еңеп, өҫтөнлөк алыусы – Победитель  тот, который побеждает, одерживает превосходство над соперниками

Еңелгән команда – Команда побежденных

Еңеүсе команда  айырым коллектив спорт төрөндә еңеү яулаған спорт командаһы – Команда победителей спортивная команда, которая побеждает, одерживает превосходство над другими командами

Ер шары балалар уйыны – Земной шар детская игра

Ергә /иҙәнгә/ төшөү, ултырыу дәғүәсе ҡаршы яҡ көрәшсенең осошо барышында, уны күкрәгенә ҡыҫып, арҡаһы менән келәмгә бороп һалыу – Приземление  борец во время полета соперника делает разворот грудью в сторону ковра, этим действием разворачивает противника лопатками на ковер, прижимая его к своей груди

Ерҙән айырыу    ҡаршы яҡ көрәшсене ерҙән айырған килеш баш осонда әйләндереп, ергә һалыу –  Оторвать от земли поднять соперника и, прокрутив его над головой, прижать к земле

Ермегән һис яҙлыҡмаған, тура тейгән, мәргән – Сверхметкий обладающий очень большой меткостью, не дающий промаха, осечки

Ете таш балалар уйыны – Семь камушек детская игра

Етен билбау көрәшсенең атрибуты – Льяной пояс атрибут борца

 

И

 

Ике кешелек кәмә ике ишкәксе өсөн тәғәйенләнгән кәмә – Лодка-двойка лодка, предназначенная для двух гребцов

Ике һаҡсы – Два защитника

Ике һөжүмсе – Два нападающих

Ишеү кәмәне, һалды йөҙҙөрөү өсөн ишкәк йәки башҡа нәмә менән һыуҙы ярып этеү – Грести работать вёслами для приведения в движение лодки, плота

Ишкәк кәмәне, һалды ишә торған бер башы яҫы итеп яһалған ағас ҡулайлама       – Весло деревянный шест с лопастью на одном конце, при помощи которого приводят  в движение лодку, плот и управляют ими

Ишкәк кендеге / сөйө / бауы – Уключина

Ишкәк ҡалағы – Весельная лопасть

Ишкәкле кәмә  ишкәк ҡулланылған кәмә – Гребная лодка судно, приводимое в движение с помощью вёсел

Ишкәксе ишкәк  ишкән кеше – Гребец человек, веслом двигающий лодку

Ихтыяр көсө (спортсы хаҡында) – Сила воли (о спортсмене)

Й

 

Йомро кәмә түңәрәк формалағы кәмә – Круглая лодка лодка в круглой форме

Йондоҙ бура уйынында һуғып емерелә торған ун биш фигураның береһе – Звезда одна из пятнадцати фигур для выбивания, используемая в игре городки

Йөҙөк кемдә? балалар уйыны – У кого перстень? детская игра

Йөҙөү һыу өҫтөндә йәки һыу аҫтында хәрәкәт итеү – Плавать передвигаться  по поверхности воды или под водой

Йөрөш 1 / аҙым \ юл көрәшсенең эҙмә-эҙлекле һаҡланыу алымдарынан һәм контралымдарынан торған ҡатмарлы тактик-техник хәрәкәте – Комбинация сложное тактико-техническое действие борца, выраженное в последовательном соединении нескольких технических действий, состоящих из приемов защиты и контрприемов

Йөрөш 2 сатраш уйынсыларының сиратлап фигураларҙы күсереүе – Ход передвижение фигур по очереди в игре шахматы

Йүгерек кәмә – Беглая (резвая) лодка

Йүгереү аяҡтарҙы тиҙ-тиҙ алмаштырып, ҡыҙыу хәрәкәт итеү – Бегать быстрое движение попеременно то одной, то другой ногой

Йүгереүсе, йүгерек йүгереп ярышыусы  – Бегун участвующий в соревновании по бегу

Йүгереш йүгереүҙә ярышыу – Бег упражнение или состязание в беге

Йүгән аттың башын тотор өсөн ауыҙлыҡлы итеп эшләнгән ҡулайлама – Уздечка надеваемые на голову лошади ремни с удилами и поводьями как часть конской сбруи

Йүгәнле йүгән кейҙерелгән ат – Взнузданная лошадь, на которую вкладывали удила в рот

Йүгәнләү атҡа йүгән кейҙереү – Взнуздывать вкладывать удила в рот лошади, пристегивая их к узде

Йүгәнһеҙ йүгән кейҙерелмәгән (ат хаҡында) – Невзнузданный не имеющий удил во рту (о лошадях)

Йығыу дәғүәсене ергә/иҙәнгә ҡолатыу, көрәштә еңеү – Побороть повалить противника на землю, одержать верх в борьбе

Йылҡы малы – Лошадь, конь

Йәбешкәк түңгәктәр балалар уйыны – Липучие пеньки детская игра

Йәйә уҡ атыу өсөн бөгөп кереш тартҡан ҡорал, ян        – Лук ручное оружие для метания стрел в виде пружинящей дуги, стянутой тетивой

Йәйә кереше йәйәнең ике осон тарттырып ҡуйған бау – Тетива лука бечева, струна, стягивающая концы лука

Йәйәле йәйә менән ҡоралланған – Имеющий лук человек, вооруженный луком

Йәйәсе йәйәнән уҡ атыу менән шөғөлләнеүсе – Лучник занимающийся стрельбой из лука

Йәкәл һуғыу һөйәк уйыны – Якаль игра в кости

Йәмшәйгән уҡ балалар уйыны – Согнутая стрела детская игра

Йәшенмәк балалар уйыны – Прятки детская игра

Йәшерәм яулыҡ балалар уйыны – Прячу платок детская игра

 

К

 

Кейеҙ билбау көрәшсенең атрибуты – Войлочный пояс атрибут борца

Келәм батыры – Борец на ковре

Кем көслөрәк? балалар уйыны – Кто сильнее? детская игра

Кереш яндың сирттереп ебәрә торған бауы – Тетива часть лука, предназначенная для растяжения стрелы

Керешләү  кереш ҡуйыу – Натянуть тетиву ставить тетиву на лук, сделать тугим

Киҙе уҡтың керешкә эләктерә торған киртекле асалы башы – Пята выемка на конце древка стрелы для удобства установки стрелы на тетиву

Контралым ҡаршы яҡ башҡарған алымға яуап алым – Контрприем ответный прием на проводимый соперником прием

Көрәш спорт ярышы – Курэш/борьба  вид спортивного единоборства

Көрәш биреү ярышып, көс һынашырға халыҡ алдына сығыу – Вступать в борьбу выйти бороться, участвуя в спортивном состязании

Көрәш майҙаны – Борцовская арена

Көрәш тактикаһы урындағы хәлде, үҙенең һәм ҡаршы яҡтың әҙерлек торошон иҫәпкә алып, көрәшсенең үҙләштерелгән көрәшеү сараларын алышта рациональ һәм аңлы рәүештә ҡулланыуы         – Тактика борьбы умение борца сознательно и рационально пользоваться в схватке усвоенными средствами спортивной борьбы, учитывая обстановку, состояние своей подготовки и степень подготовленности соперника

Көрәш техникаһы ҡағиҙәләр менән рөхсәт ителгән хәрәкәттәрҙе, ҡаршы яҡҡа ҡарағанда өҫтөн булыу өсөн, иң уңай юл менән башҡарыу – Техника борьбы наиболее оптимальный способ выполнения разрешенных правилами соревнований действий для достижения преимущества над соперником

Көрәшеү дәғүәселәрҙең билдәләнгән ҡағиҙә буйынса билдән алып көс һынашыуы, алышыуы    – Бороться единоборство соперников, при  котором участники состязаются друг с другом по определенным правилам, держа друг друга за пояса

Көрәшсе көрәш менән шөғөлләнгән, көрәш ярышында ҡатнашҡан кеше – Борец занимающийся борьбой и тот, кто участвует в состязании по борьбе

Көрәшсе-ярышташ – Борец-соперник

Көрәштән тайпылыу – Уклонение от борьбы

Көс һынашыу ниндәйҙер ярышта йәки үҙ-ара күнекмәләрҙә ярышып, көсөңдө баһалау   – Мериться силами оценивание своих физических возможностей в тренировках или в соревнованиях

Күҙ бәйләш балалар уйыны – Жмурки детская игра

Күк бүре спорт уйыны – Кук буре (серый волк) спортивная игра

Күсеш саңғысының кәүҙә ауырлығының төп үҙәге ситке артҡы тороштан алғы ситке торошҡа күсеүе – Перекат процесс перемещения общего центра массы лыжника из крайне заднего в крайне переднее положение

Кәйелеү (кәмә хаҡында) – Скольжение (о лодке)

Кәкүктәр уйыны балалар уйыны – Игра кукушек детская игра

Кәмә  эсе соҡор итеп эшләнгән ҡорамал (һыу өҫтөндә йөҙөп йөрөү өсөн) – Лодка судно с закруглением внутри (для плавания по воде)

Кәмә ҡойроғо – Корма лодки

Кәмә ҡолағы – Уключина

Кәмә мороно  кәмәнең алғы өлөшө, осо  – Нос лодки передняя конечность судна

Кәмә сите – Борт лодки

Кәмә станцияһы – Лодочная станция

Кәмәнең ишкәксеһе  – Рулевой лодки

 

Ҡ

 

Ҡағиҙә (уйында ҡулланылған) – Правило (игры)

Ҡаҙан ылаҡ уйынындағы ҡапҡа – Казан ворота в игре илак

Ҡайыҡ – Челнок / Остродонная лодка

Ҡалаҡҡа йомортҡа һалып йүгереү хәрәкәт уйыны – Бег с яйцом в ложке подвижная игра

Ҡалъян арҡаға элеп йөрөтә торған уҡ һауыты (күндән, тирененән, ағастан, туҡыманан, металдан) – Колчан сумка, футляр (из кожи, дерева, ткани, металла) для стрел

Ҡанат  уҡтың ҡойроғо, ҡаурый ҡуйылған осо   – Оперение стрелы наконечник, хвост стрелы

Ҡапҡа ылаҡ уйынында һөжүмселәр түшкәне һалырға тейеш ҡаҙан – Ворота казан в игре илак, куда всадники должны забросить туши козла

Ҡара фигуралар сатраш уйынында ике  уйынсының береһе тарафынан ҡулланылған 16 фигураның ҡара төҫтәге төркөмө – Черные фигуры группа их 16 черных шахматных фигур, которые использует один из двух игроков

Ҡарғатуй / Ҡарға бутҡаһы календарь уйын – Воронья каша календарная игра

Ҡатырғыс балалар уйыны – Заморозь детская игра

Ҡоҙоҡ  бура уйынындағы фигура – Колодец фигура в игре городки

Ҡола ерән ҡыҙғылт һары; ҡара ҡойроҡло һәм яллы (аттың төҫө хаҡында) – Булано-рыжий светло-рыжий с черным хвостом и гривой (о масти лошадей)

Ҡолас ташлап    йөҙөү  күкрәк менән һыуҙа ятып, кәүҙәнең һул һәм уң өлөшө менән  алмашлап ишеү – Кроль вид плавания на животе, при котором левая и правая часть тела совершают гребки попеременно

Ҡолға буйлап үрмәләү спорт уйыны – Лазание по столбу спортивная игра

Ҡолон йылҡы малының балаһы – Жеребенок детеныш лошади

Ҡолонсаҡ яңы тыуған ҡолон        – Жеребенок-сосунок новорожденный жеребенок

Ҡонажын ике йәштән өс йәшкә тиклемге бейә  – Кобыла-трехлетка кобыла в возрасте от двух до трех лет

Ҡонан ике йәштән өс йәшкә тиклемге айғыр     – Жеребец-трёхлетка самец лошади в возрасте от двух до трех лет

Ҡорҙар уйыны балалар уйыны – Игра тетеревов детская игра

Ҡороҡ – Лассо

Ҡороҡлаусы – Ловец лошади

Ҡот алыу ат спорты уйыны – Догнать удачу конноспортивная игра

Ҡотҡарыу ҡулсаһы – Спасательный круг

Ҡотҡарыу кәмәһе – Спасательная лодка

Ҡуҙғалыу (кәмә хаҡында) – Отчалить (о лодке)

Ҡул бирешеү көрәшселәрҙең бер-береһен сәләмләүе – Обмен рукопожатиями приветствие борцов друг друга

Ҡул бәйләш балалар уйыны – Завязывание рук детская игра

Ҡул туп  балалар уйыны – Лапта  детская игра

Ҡыҙ ҡыуыу ат спорты уйыны – Догони девушку конноспортивная игра

Ҡырҡҡы уҡ спорт уйыны – Расщепляющая стрела спортивная игра

Ҡыҫала бура уйынында цилиндр формаһындағы биш тигеҙ ағастан ҡоролған ун биш фигураның береһе – Рак одна из пятнадцати фигур в игре городки, состоящая из пяти деревянных палок  в форме цилиндра

 

М

 

Майҙан (көрәш һәм ат сабышы өсөн) – Майдан / площадка (для борьбы и скачек)

Майҙан алыу  көрәшеп еңеү         – Одержать победу одолеть в борьбе курэш

Майҙан баҫыу  ярышыу теләге менән халыҡ алдына сығыу – Выйти на арену выходить на публичное место для состязаний

Майҙан тотоусы  ярышта ҡатнашыусы, ярышсы – Участник соревнования заявленный для участия в соревновании и состязании

Менге һыбай йөрөү – Верховая езда способ передвижения, при котором человек находится на спине животного

Менге ат һыбай йөрөү аты – Верховая лошадь лошадь, используемая под седлом

Милли көрәш – Национальная борьба

Мәләкүт ир-ат уйыны – Малакют / Царство мужская игра

Мәргән  төҙ, оҫта ата торған          – Меткий обладающий способностью верно оценивать расстояние и попадать в цель

Мәргән уҡсы – Меткий стрелок

Мәргәнлек  сәпкә төҙ атыу һәләте – Меткость способность (умение) стрелка попадать точно в цель

 

О

 

Оҙонлоҡ – Длина

Оло бәйге һыналған аттар сабышы (ғәҙәттә, йәш аттар сабышынан һуң була) – Большие скачки состязание испытанных верховых лошадей (обычно после скачки молодых лошадей)

Осло төплө кәмә – Остродонная лодка

Осош көрәш алымы; аҫҡы өлөштән ырғытыу; осош эргә яҡҡа ла, баш аша ла булыуы мөмкин – Полет бойцовский прием; подбив снизу; может быть в сторону и через голову по прямой

Осто, осто балалар уйыны – Улетели, улетели детская игра

Оҫол тәжрибә нигеҙендә тупланған оҫталыҡ – Сноровка ловкость

, приобретенная привычкой, опытом

Оҫолло бик оҫта – Со сноровкой умело проявляя хорошие навыки

 

Ө

 

Өҙәңге эйәрҙең аяҡты кейҙереп, баҫып ултыра торған тимер дуғаһы –Стремя железная дуга для подставки ног на седле

Өҙәңге бауы өҙәңге эленеп ҡуя торған киң ҡайыш – Путлище широкий ремень, на котором висит стремя

Өҙәңгеләү  аяҡты өҙәңгегә керетеү – Вставить ноги в стремя наступать ногами на стремя

Өйрәк һәм төлкө балалар уйыны – Утка и лиса детская игра

Өс бүкән спорт уйыны – Три пня спортивная игра

Өс ҡуңыс балалар уйыны – Три голени детская игра

Өс эт балалар уйыны – Три собаки детская игра

Өсәт балалар уйыны – Чижик детская игра

 

С

 

Сабыу 1 атҡа менеп бик шәп елдереү – Скакать на лошади передвигаться быстрыми прыжками верхом на коне

Сабыу  2 ат менән ярышыу, уҙышыу – Скакать участвовать в конских скачках

Сабыш ат сабышы, һыбайлылар ярышы – Скачки испытания племенных лошадей верховых пород, вид конного спорта

Сабышаҡ  етеҙ, йылғыр (ат хаҡында) – Резвый быстрый, проворный в беге (о лошади)

Сабышҡы шәп саба торған, бәйгелә сабыша торған    ат – Скакун хорошо скачущая лошадь, участвующая в скачках 

Сабыштырыу аттарҙы сабыуҙа ярыштырыу     – Устраивать конные скачки организовать состязания лошадей

Саңғы аяҡҡа беркетелеп, ҡар өҫтөнән шыуа торған кәкес башлы пар таҡта – Лыжи плоские деревянные полозья, прикрепляемые к ногам, для передвижения по снегу

Саңғы таяғы саңғыла йөрөгәндә тигеҙлекте һаҡлау, хәрәкәтте тиҙләтеү өсөн ҡулланылған парлы спорт инвентаре – Лыжные палки спортивный инвентарь, используемый лыжниками для поддержки равновесия, ускорения движения при передвижении на лыжах

Саңғы юлы тигеҙ һәм тигеҙ булмаған урындарҙа һалынған һәм саңғылар өсөн урыҡтарҙан торған арауыҡ           – Лыжня дистанция для лыжных гонок по равнинной или пересеченной местности с подготовленными в снегу колеями для лыж

Саңғы ярышы махсус әҙерләнгән юл буйлап саңғыла йүгереү ярышы – Лыжные гонки состязания в беге на лыжах по специально подготовленной трассе

Саңғыла йөрөү алымдары саңғы юлдарын уңышлы үтеүҙә ҡулланылған хәрәкәттәр йыйылмаһы – Способы передвижения на лыжах совокупность движений, с помощью которых преодолеваются лыжные трассы

Саңғысы саңғыла йөрөгән кеше, саңғы спорты менән шөғөлләнеүсе – Лыжник тот, кто ходит на лыжах, занимается лыжным спортом

Саңғысылар базаһы саңғысылар күнекмә үткәрә торған махсус ҡоролмаларҙан һәм саңғы юлдарынан торған урын     – Лыжная база комплекс сооружений для лыжников, состоящий из специально оборудованных участков

Сапма юрға сабып барғанда юрғалап китә торған ат: бер юлы ике уң аяғы, шунан ике һул аяғы алға сыға – Иноходец лошадь, идущая или бегущая особым шагом, при котором одновременно выносятся сначала обе правые ноги, а затем – обе левые

Сапсыныу  түҙемһеҙләнеп артҡы тояҡтары менән ерҙе соҡоп тибенеү (ат хаҡында) – Бить копытами землю от сильных переживаний ударить и рыть копытами землю (о лошади)

Саптар  ерән ат, ялы һәм ҡойроғо сал  – Игреневый рыжая лошадь, с белой гривой и хвостом

Саптырыу  атҡа менеп бик шәп елдереү; уҙышыу, етеҙлектә ярышыу – Скакать мчаться на лошади, соревноваться на скорость, состязаться в скачках

Сапыҡ етеҙ, тиҙ хәрәкәтле; йылдам, йылғыр; сапсан    (ат хаҡында) – Проворный   быстрый, ловкий, умелый; расторопный (о лошади)

Сатраш  арҡыры-буй һыҙған 64 шаҡмаҡлы таҡтала ике кеше уйнай торған уйын; шахмат          – Шахматы игра специальными фигурами на 64-клеточной доске для двух партнёров

Сик (көрәшселәр һәм бәйгеселәр майҙаны хаҡында) – Граница (о площади для борцов и скакунов)

Сите таҡтанан эшләнгән кәмә – Лодка с дощатыми бортами

Ситтәре киңәйтелмәле кәмә / Йүгерек кәмә – Лодка с раздвижными бортами / Быстроходная лодка

Соҡор туп балалар уйыны – Мяч в ямках детская игра

Соңҡор ир-ат уйыны – Сункур мужская игра

Солтандар ярышы ат спорты уйыны – Бой султанчиков конноспортивная игра

Сүрәкә балалар уйыны – Чижик детская игра

Сыҙма туп балалар уйыны – Чертов мяч детская игра

Сәкән спорт уйыны – Хоккей спортивная игра

Сәнске бура уйынындағы һуғып емерелә торған ун биш фигураның береһе – Вилка одна из пятнадцати фигур, используемых для выбивания в игре городки

Сәп (уҡсылар хаҡында) – Мишень (о лучниках)

Сәпәмә туп тупты таяҡ менән һуғып уйнау – Лапта командная игра с мячом и битой

 

Т

 

Тай-тулаҡ – Молодые кони

Таҡта кәмә / ялпаҡ кәмә – Дощатая лодка /плоскодонная лодка

Таҡыя типкес ир-ат уйыны – Пинание тюбетейки мужская игра

Тал сабыу ат спорты уйыны – Рубка лозы конноспортивная игра

Тап килтереү көрәш алымы – Выпад борцовский прием

Тартыш халыҡ уйыны – Перетягивание народная игра

Таштуғай уйындары үҫмерҙәр уйыны – Игры Таштугая молодежная игра

Таяҡ ташлаш балалар уйыны – Забрасывание палки детская игра

Теҙген нуҡта, йүгәндең ат башын тота торған бауы – Повод прикрепленный к удилам длинный ремень, посредством которого всадник управляет лошадью

Темпты әкренәйтеү – Замедление темпа

Теүәтәй алыш балалар уйыны – Забирай тюбетейку детская игра

Тир бура уйынында ҡулланылған цилиндр формаһындағы ун биш таяҡтан төҙөлгән фигура – Тир  фигура из пятнадцати палок цилиндрической формы в игре городки

Тирмә балалар уйыны – Теремок детская игра

Тоҡ кейеп йүгереү спорт уйыны – Бег с мешком спортивная игра

Тоҡомло ат таҙа тоҡомло ат – Породистая лошадь лошадь из чистокровной породы

Тоҡтар менән һуғышыу спорт уйыны – Битва с мешками спортивная игра

Торған урындан /ерҙән/ айырыу аяҡ, арҡа, ҡул ярҙамында ҡаршы яҡ көрәшсене торған урынынан айырыу – Отрыв действие атакующего, когда усилием ног, спины, рук соперник отрывается от ковра / земли

Торош аяғөҫтө тороп көрәшеү – Стойка положение, при котором борец ведет схватку, стоя на ногах

Тоҫҡау туралап йүнәлтеү, төбәү, атырға әҙерләнеү – Прицеливаться приготавливаться к стрельбе, наводя на цель

Төп еңеүсе – Абсолютный победитель

Төп йөрөш балалар уйыны – Основной ход детская игра

Туп – Мяч

Туп бура уйынындағы ун биш фигураның береһе; цилиндр формаһында төҙөлә, уйынсы уны һуғып емерергә тейеш – Пушка одна из пятнадцати фигур в игре городки, которая строится из деревянных цилиндров

Туп артынан һыуға балалар уйыны – За мячом в воду детская игра

Туп тибеш спорт уйыны – Пинание в мяч /современный футбол спортивная игра

Түбән торош көрәшсенең аяҡтары яурын киңлегендә, ҡулдары әҙер тора, аяҡтары быуындaрҙа 90°-тан әҙерәк бөгөлгән – Низкая позиция у борца ноги на ширину плеч, руки в захвате, ноги согнуты в коленных суставах меньше 90°

Түңәрәк уйын  балалар уйыны – Игра в круг детская игра

Түңәрәктән түңәрәккә балалар уйыны – Из круга в круг детская игра

Түшкә ылаҡ ярышында ҡулланылған төп элемент – Туша основной элемент в соревновании илак

Тәгәрләмә (кәмә хаҡында) – Перекат (о лодке)

Тыпырлау балалар уйыны – Дробь детская игра

 

У

 

Убырлы ҡарсыҡ  / Убыр әбей балалар уйыны – Ведьма детская игра

Уғатар  балалар уйыны – Стрелок детская игра

Уҙыу, алға сығыу көрәшсенең ҡаршы яҡтың хәрәкәттәрен алдан һиҙеүенә нигеҙләнгән хәрәкәт, ул ҡаршы яҡтың һөжүм хәрәкәттәре менән бергә, тик тиҙерәк башҡарыла – Опережение действие борца, основанное на предугадывании намерений соперника и проводимое одновременно с его атакующим действием, но выполняемое быстрее

Уҙымлашыу балалар уйыны – Догонялки детская игра

Уйын һәүәҫкәр һәм һөнәри спорт төрө    – Игра вид любительского и профессионального спорта

Уйын ҡағиҙәһе теге йәки был уйында ҡабул ителгән ҡағиҙәләр йыйылмаһы – Правила игры перечень правил, регулирующих процесс спортивной игры

Уйынсы ниндәйҙер уйында ҡатнашыусы – Игрок участник какой-либо игры

Уҡ 1 ян менән ата торған башы осло нәҙек төҙ таяҡ – Стрела 1 палочка с острым наконечником, используемая для метания из лука

Уҡ 2 бура уйынында таяҡ менән һуғып емерелә торған ун биш фигураның береһе; цилиндр формаһындағы ағас таяҡтарҙан (бураларҙан) яһала – Стрела 2 одна из пятнадцати фигур, предназначенная для выбивания игроком; строится из деревянных городков цилиндрической формы

Уҡ атыу – Стрельба из лука

Уҡ башағы уҡ башына ҡуйыла торған сәпкә ҡаҙалыусы үткер ос (ағас, таш, һөйәк, мөгөҙ, ҡабырсаҡ, металл)  – Наконечник стрелы передняя часть стрелы, непосредственно поражающая цель (из дерева,  камня, кости, рогов, раковины, металла)

Уҡ-һаҙаҡ – Лук с налучником, колчан со стрелами, оружие

Уҡсы 1 уҡ атыу менән шөғөлләнеүсе – Стрелок /  Лучник занимающийся стрельбой из лука

Уҡсы 2 балалар уйыны  – Стрелок детская игра

Ураҡ бура уйынында цилиндр формаһындағы ун биш ағастан төҙөлгән ун биш фигураның береһе – Серп одна из пятнадцати фигур в игре городки, состоящая из пятнадцати палок цилиндрической формы

Урта торош көрәшсенең аяҡтары быуындарҙа 90°-ҡа тиклем бөкләнгән – Средняя позиция угол в коленных суставах борца около 90°

Урта (һыҙыҡ) туп балалар уйыны – Срединный мяч детская игра

Урталы уйыны балалар уйыны – Игра в середину детская игра

 

Ү

 

Үгеҙ йөҙөк йәштәр уйыны – Бычий перстень молодежная игра

Үгеҙ уйыны балалар уйыны – Бычья игра детская игра

 

Ф

 

Ферзь иң көслө һәм тиҙ хәрәкәтсән фигура (сатраш уйынында)         – Ферзь самая сильная и мобильная фигура (в шахматах)

Фил диагоналдәр буйынса хәрәкәт иткән фигура (сатраш уйынында) – Слон фигура, которая ходит по диагоналям (в шахматах)

 

Х

 

Хат бура уйынында ун биш фигураның береһе – Письмо одна из пятнадцати фигур в игре городки

Хәйлә көрәш алымы; дәғүәсенең һиҙгерлеген юғалтыу өсөн төрлө алым ҡулланыу – Хитрость борцовский прием; различные уловки для усыпления бдительности соперника

Хәрәкәт итеү ритмы саңғысының йөрөү циклында айырым ваҡыт, арауыҡ һәм көсөргәнешлеге менән сикләнгән сиратлашыуға нигеҙләнгән хәрәкәте – Ритм движений чередование движений лыжника в цикле хода, строго определенных во времени, пространстве и по характеру усилий

Хәрәкәт итеүсе сәпкә атыу хәрәкәттә булған сәпкә уҡ менән аяғөҫтө атыу – Стрелять по движущуюся мишень спортсмен из лука стреляет по движущейся мишени из позиции «стоя»

 

 

Һ

 

Һабантуй календарь уйын (спорт уйындарын үҙ эсенә алған байрам) – Сабантуй календарная игра (праздник, включающий спортивные состязания)

Һаҙаҡ – Колчан

Һаҡланыу көрәшсенең дәғүәсегә теге йәки был алымды башҡарыуға ҡамасаулаған хәрәкәте – Защита действие борца, препятствующее выполнению какого-либо приема соперника

Һаҡсылар бура уйынында биш таяҡтан төҙөлгән ун биш фигураның береһе – Часовые одна из пятнадцати фигур игры в городки, состоящая из пяти палок цилиндрической формы

Һаҡыташ һөйәк уйыны – Сакыташ игра в кости

Һауа тубы балалар уйыны – Воздушный мяч детская игра

Һелтәнмә ҡул таяҡ менән артҡа-өҫкә этенгәндән һуң, актив рәүештә алға сығарылып хәрәкәт иткән ҡул (саңғысы хаҡында) – Маховая рука совершает свободное движение после отталкивания палкой сначала назад-вверх, а затем активное движение вперед при выносе палки (о лыжнике)

Һелтәнмә аяҡ тәүҙә артҡа-өҫкә ирекле (этенгән килеш) хәрәкәт иткәндән һуң аяҡтың алға табан башҡарылған актив хәрәкәте (саңғысы хаҡында)          – Маховая нога нога, которая совершает свободное маховое движение сначала назад вверх (после окончания отталкивания), а затем активное движение вперед (о лыжнике)

Һөйәк / Ашыҡ халыҡ уйыны – Кость / Ашык народная игра

Һуғылған таҫтамалдарҙы тартыш спорт уйыны – Перетягивание узорных полотенец спортивная игра

Һыбай – Верхом

Һыбай ат – Верховая лощадь

Һыбай йөрөү – Ездить верхом

Һыбай сабыу – Скакать верхом

Һыбайланыу – Садиться верхом на лошадь

Һыбайлау – Садиться верхом на лошадь

Һыбайлы – Всадник

Һыбайса – Верховая лошадь

Һыҙыҡ – Кон

Һыу эстафетаһы – Водная эстафета

 

Ш

 

Шар таяҡ (Тәмеш) балалар уйыны – Игра с мячом и палкой детская игра

Шах сатраш фигураһы йәки пешканың киләһе йөрөштә королде алып ташлау янауы тыуҙырған һөжүм итеүе – Шах нападение шахматной фигуры или пешки на неприятельского короля с угрозой взятия его на следующем ходу

Штраф түңәрәге – Штрафной круг

Шыуыу этенеү эффекты башҡарылған йөрөштөң бер циклы (саңғысы хаҡында) – Скольжение часть цикла хода (фаза), в которой реализуется эффект отталкивания (о лыжнике) 

 

Ы

 

Ылаҡ спорт уйыны – Илак спортивная игра

Ым-ишара келәмдәге хәлде йәки техник хәрәкәтте баһалау өсөн көрәшсенең йәки судьяның ҡул менән башҡарған хәрәкәте – Жесты действия борца или судьи, выполняемые руками и используемые для выражения определенной ситуации на ковре или для оценки проведенного технического действия

 

Э

 

 

Эйәр һыбай йөрөү өсөн аттың һыртына һала торған ҡулайлама – Седло сиденье для всадника, укрепляемое на спине лошади

Эйәрле эйәр һалыулы         – Оседланный лошадь, на спину которой прикреплено седло

Эйәрләү атҡа эйәр һалыу, эйәрле итеү – Оседлать надеть и укрепить седло на спину лошади

Эләктереп алыу теге йәки был хәрәкәтте башҡарыу өсөн, йә булмаһа ҡаршы көрәшсенең хәрәкәтен туҡтатыу өсөн ҡулланылған алым; көрәшсе икенсеһенең аяғын эләктереп ала        – Зацеп запрещенное действие, при котором борец зацепляет ноги соперника, пытаясь провести какое-либо действие или срывая начатое соперником действие

Энә менән еп балалар уйыны – Игла и нитка детская игра

Этенгән аяҡ саңғысының терәк аяғы – Толчковая нога опорная нога лыжника

Этенгән ҡул саңғысының терәк ҡулы – Толчковая рука опорная рука лыжника

 

Ә

 

Әбәк-көбәк балалар уйыны – Абак-кубак детская игра

Әҙернә – Тетива

Әйләнә спорт ярышы үткән һәм махсус сиге булған майҙан – Окружность площадь с границами, где проходит спортивное состязание

Әмбәл-дөмбәл йәштәр уйыны – Амбаль-думбаль молодежная игра

 

Ю

 

Юғалтылған һуғыу бура уйынында, ҡағиҙәне боҙоп, таяҡты ташлау – Потерянный бросок нерезультативный бросок, выполненный с нарушением правил в игре городки

Юғары торош көрәшсенең аяҡтары быуындарҙа 90°-тан күберәк бөкләнгән, аяҡтар тура тиерлек – Высокая позиция угол в коленных суставах борца более 90°, ноги почти прямые

Юғарыға сөйөп алып ташлау көрәшсе ҡаршы яҡ көрәшсене, янбашы менән келәмдән айырып, өҫкә сөйөп ебәрә һәм, һауала әйләндереп, келәмгә арҡаһы менән алып ташлай, шул ваҡытта үҙе лә келәмгә йығыла          – Бросок с подсадом борец, подталкивая соперника передней частью бедра перед собой вверх, отрывает его от ковра и, поворачивая в воздухе, спиной вниз бросает его на ковер с последующим падением вслед за ним

Юртыу (ат сабышы хаҡында) – Скакать (о скачках)

 

Я

 

Ялғаш кәмә – Лодка-колода

Ян уҡ атыу өсөн бөгөп кереш тартҡан боронғо уҡ атыу ҡоралы; йәйә – Лук ручное оружие для метания стрел в виде дуги, стянутой тетивой

Янсы ян яһаусы оҫта – Лучник мастер по изготавливанию луков

Ярға килеп туҡтау (кәмә хаҡында) – Причалить (о лодке)

Ярым ултырыш көрәшсенең этенеү алдынан янбаш, тубыҡ һәм бәшәләй быуындарын турайтыуы – Подседание предварительное сгибание ноги борца в тазобедренном, коленном и разгибание в голеностопных суставах перед отталкиванием

Ярыш ҡағиҙәләре  теге йәки был спорт ярышын яйға һалған ҡағиҙәләр  йыйылмаһы – Правила соревнования свод правил, регулирующий процесс спортивного состязания

Ярыштан төшөп ҡалыу – Лишение права на дальнейшее участие в состязании

Ярышташты арҡаһына һалыу көрәш алымы – Бросить противника спиной на ковер борцовский прием

Ярышташтың һиҙгерлек тойғоһон баҫыу (көрәш алымы) – Убаюкать чувство бдительности противника (о борце)

Ятып атыу уҡ атыу ярышының бер төрө – Стрельба лежа вид соревнования стрельбы из лука